Najsłynniejszy metal świata. Obiekt marzeń i westchnień, łup włamywaczy, radość władców. Wypełniał skarbce. Jako cenny kruszec stanowiło ekwiwalent pieniądza – jego praprzodka. Mówimy, oczywiście, o złocie. Nie każdy wie, że jest metalem miękkim i że jego pokłady znajdują się wszędzie, na każdym kontynencie.
Z cyklu metaloznawstwo – tłumaczymy dziś właściwości, występowanie i postaci złota.
Złoto – metalem miękkim?
Jak napisaliśmy we wstępie, mało kto wie że złoto (Au) jest metalem miękkim i najbardziej ciągliwym ze wszystkich metali. Dzięki temu daje się wyklepywać na listki o grubości 0,0001 mm, przeświecające zielono. Z 1 g złota można wyciągnąć drut o długości 3200 m! Czyste złoto ma charakterystyczną barwę złotożółtą o silnym połysku. Co jeszcze na temat własności fizykochemicznych tego pierwiastka?
Charakterystyczne jest dla złota, że nie ulega wpływom atmosferycznym, ani działaniu kwasów (rozpuszcza się tylko w wodzie królewskiej, tj. w mieszaninie stężonego kwasu solnego i azotowego). Po stopieniu i żarzeniu nie traci barwy i połysku:
Dobrze przewodzi ciepło i elektryczność. Masa właściwa złota (gęstość) 19,3 g/cm3, masa atomowa 197,2, topi się w temperaturze 1063°C. Można je spawać na zimno.
Czy złoto jako metal występuję w stanie czystym?
W przyrodzie złoto jest spotykane w stanie czystym bardzo rzadko, przeważnie występuje łącznie ze srebrem lub miedzią.
Wydobywane jest w stanie rodzimym z rud (znajdujących się zazwyczaj na znacznych głębokościach, w pierwotnej skale kwarcowej) lub z pokładów wtórnych, tzn. z piasku rzecznego w postaci pyłu, ziarenek, drobnych blaszek lub większych bryłek.
Największe znalezione na Ziemi bryły złota
Znaleziona przez Ballarata w roku 1869 bryła, zwana ,Welcome Stranger”, wazyła blisko 80 kg, a bryła znaleziona przez Peacocka w Południowej Afryce – ponad 6 kg. W latach 70 tych XX wieku na terenach złotodajnych Związku Radzieckiego nad rzeka Leną znaleziono bryłę o wadze 15 kg. W czasach prehistorycznych złoto było używane do celów zdobniczych, a w czasach staroegipskich umiano już je stapiać; z tego okresu pochodzą pierwsze stopy złota z miedzią i srebrem.
Wydobycie złota w czasach współczesnych – rysunkowy żart z freepik.es
Kiedy eluwialne złoto napotykało na swej drodze rzekę lub strumień, prąd wody znosił je na niższy poziom, gdzie ciężkie ziarna osiadały, tworząc płytkie pokłady; w sprzyjających warunkach ziarna łączyły się w większe bryły. Złoto eluwialne może znajdować się na bardzo rozległych terenach wszędzie tam, gdzie mógł je przynieść prąd wody.
Przeczytaj też o wielkich wynalazcach , Polski wynalazca i inżynier i technologia chemiczna – polimery
Żyła złota – nie tylko na Alasce
Ziarna złota mogą być bardzo małe. Zdarza się to szczególnie wtedy, gdy byty znoszone przez wartki prąd górskiej rzeki. Mogą być ukryte i prawie niewidoczne wśród ziaren piasku i żwiru. Tak właśnie jest w Afryce Południowej, gdzie warstwice skat różnych formacji i różnej konfiguracji, zawierające różnorodne minerały, przemieszczając się na skutek wstrząsów tektonicznych, mogły wcisnąć złoża złota na większe głębokości, gdzie zostały pokryte nowymi warstwami skał. Podobnie było ze złotem Alaski odkrytym w Nome. Fale morskie zniosły grudki złota na piaszczyste plaże i tam można je znaleźć na wysokości około dwudziestu paru metrów nad poziomem morza.
Złoto metal cenny ale powszechny
Gdy ludzie po raz pierwszy zdali sobie sprawę z ogromnej wartości złota i rozpoczęli poszukiwania, mieli już do dyspozycji wielkie, ale ukryte jeszcze bogactwo. Czekały na nich złoża, które powstawały przez miliony lat i były nie tknięte przez człowieka.
Pierwsze znalezione przez człowieka złoto miało zapewne formę sporych brył. Niejednokrotnie ludzie znajdowali złoto kopiąc studnię lub rów. Wiele takich przypadków zanotowano na terenach południowego Uralu. Natrafiano tam na złoto tuz pod powierzchnia ziemi, na głębokości dosłownie jednej łopaty!
Współczesne metaloznawstwo i metalurgia a złoto
A jednak mimo całego bogactwa złóż złota w czasach starożytnych – jego zapasy posiadane przez człowieka były nieporównanie mniejsze niż obecnie. Złoto znajduje się i jest wydobywane na wszystkich pięciu kontynentach świata. W obu Amerykach wydobywa się je głównie wzdłuż zachodnich wybrzeży, od Alaski, poprzez wielki masyw Gór Skalistych, Meksyk, aż po północną część Ameryki Południowej.
Drugi teren wydobycia złota to obszar od Quebec aż po południowo-wschodnie tereny USA. Główne tereny złotodajne Europy ciągną się od Wysp Brytyjskich w kierunku południowo-wschodnim ku Francji, dalej wzdłuż linii Alp i Bałkanów, łącznie z północno-zachodnim i południowym obszarem półwyspu Iberyjskiego. W Azji niezwykle szeroki pas złóż złota biegnie przez samo centrum azjatyckich obszarów byłego Związku Radzieckiego, poza tym złoto znajduje się w Anatolii, Armenii, w Arabii Saudyjskiej, południowych i wschodnich Indiach i w górach Hindukusz, a także w Korei, Chinach i w Japonii. Stad złotodajne tereny ciągną się dalej, aż po Australię i Nową Zelandię. Najbogatsze złoża tego metalu znajdują się w Afryce.
W Republice Południowej Afryki wydobycie złota wzrosło w ciągu ostatnich siedemdziesięciu pięciu lat od 1 do 50% całego światowego wydobycia.
Poza tym złoto znajduje się w południowo-wschodnim Egipcie, wschodnim Sudanie i w Etiopii.
Gorączka złota – jak w filmie
Lokalizacja terenów złotodajnych nasuwała od dawna przypuszczenie, że mająone jakiś związek z rozmieszczeniem ludności na kuli ziemskiej. W ostatnich wiekach związek taki istniał bezsprzecznie. Gorączka złota w Kalifornii w latach 1848-1849, zdobycze Ballarata (1851) i bogactwo Klondike, nie mówiąc już o odkryciu przebogatych złóż południowej Afryki – przyniosły w rezultacie nagle wędrówki ludności. Hiszpanie na przykład pragnęli zapewnić sobie dostęp do złota amerykańskiego,o którym dowiedzieli się zapewne wcześnie, bo już w czasach wyprawy Krzysztofa Kolumba. Plany ich zakończyły się uzyskaniem przez Hiszpanię dużych wpływów w Afryce Południowej i Środkowej.
Egipt był najbogatszym w złoto terytorium w świecie starożytnym aż do czasu, gdy Rzymianie wyruszyli na podbój Hiszpanii na początku ery chrześcijańskiej.
Złoto zostało odkryte w czasach, gdy jego złoża nie były jeszcze znane, a jeśli wiedziano o nich gdzieniegdzie, to wiadomości nie rozchodziły się poza rejon, gdzie złoto się znajdowało. Jedynie w tym rejonie dokonywano wszelkich transakcji – oczywiście działo się to zawsze w ramach jednego państwa, jednej kultury. Tak było na przykład w przypadku złóż złota w Południowej Ameryce.
Złote czasy dla Egiptu
Historycy i archeologowie przekazali nam zaskakujące wiadomości o rozmiarach bogactwa Egiptu i rozległości obszarów tamtejszych pól złotodajnych. Znajdowały się one w dwóch rejonach. Pierwszy z nich to płaskowyż w Górnym Egipcie ciągnący się na przestrzeni około 110 kilometrów, począwszy od Morza Czerwonego az po Philoteras i Berenice. Znajdowały się tu złoża kwarcu opadające ku zachodowi w kierunku Nilu. Złoto wydobywano w wielu miejscach, gdyż łatwo je było stad transportować, tereny te leżały bowiem w pobliżu dobrych dróg, np.z Berenice do Koptos, Edfu i Teb.Drugi teren złotodajny leżał na południowy zachód od pierwszego i znany był w starożytności pod nazwą Nubii. Krainy złota tworzył pas ciągnący się na wschód i zachód miedzy Nilem i Morzem Czerwonym. Cały ten obszar był systematycznie i bardzo dokładnie przeszukiwany – napotkano tam na wielkie ilości złota leżące w piasku i żwirze, płytko pod powierzchnią.
Przypuszcza się, że od egipskiego słowa ,,nub” oznaczającego złoto pochodzi nazwa Nubii.
Nubijskie kopalnie nie były jedynym źródłem złota w tym kraju. Na południe, zachód i północ od tych obszarów znajdowały się katarakty Nilu- od pierwszej do piątej- i tam właśnie, bądź w samym piasku rzecznym i żwirze, bądź na wyżej położonych terenach, powstałych w wyniku wcześniejszych procesów geologicznych, znajdowały się bogate złoża złota.
Badanie złóż metalu w Afryce
Ponadto jeszcze bardziej na południe, począwszy od piątej katarakty aż po płaskowyże Etiopii, ciągnęły się pokłady złota z okresu aluwium. Tak więc w Górnym Egipcie znajdowały się bogate złoża złota zarówno w ziemi, jak i w piasku rzecznym.
Wykopaliska archeologiczne wykazały, że najwcześniejsze egipskie wyroby ze złota pochodzą z końca V i początku IV wieku p.n.e.